Werken in warme omstandigheden

Iedere maand licht de redactie een onderdeel uit van de website Sdu HSE. Sdu HSE is het platform voor professionals en bedrijven die gezond, veilig en duurzaam willen werken en produceren. Het platform bevat naast de Arbo-Informatiebladen en Safety! magazine artikelen ook practice notes met verdiepingen, tools, jurisprudentie en wetgeving en commentaar. Deze maand in HSE Uitgelicht: Werken in warme omstandigheden? Houd rekening met warmtebelasting

De ene werknemer kan beter tegen de warmte dan de andere. Fitheid, gewicht en gewenning spelen daarbij een rol. Maar over het algemeen geldt dat werken met warmtebelasting leidt tot arbeidsrisico’s: prestatievermindering, hoger ongevalsrisico of zelfs warmteziektes. Warmtebelasting komt op veel verschillende werkplekken voor, ook op koude werkplekken door inspanning en isolerende kleding.

Als je warmte niet kunt afgeven aan je omgeving – meestal gebeurt dit door te zweten – stijgt je lichaamstemperatuur en krijg je last van warmtestress. Er zijn fysiologische regelmechanismen waarmee het menselijk lichaam de warmte het hoofd biedt en die dus bepalen hoe de mens reageert op (werken in) de warmte. De ene werknemer kan beter tegen de warmte dan de andere. Hierbij spelen fitheid, gewicht en gewenning een rol. Deze drie factoren beïnvloeden elkaar. Als het al een aantal dagen warm is geweest, heeft je lichaam zich aangepast: het kan de warmte gemakkelijker kwijt. Het zijn dan ook de eerste warme dagen van het seizoen die vaak het meest belastend zijn.

Defensie aansprakelijk voor overlijden marechaussee door hittestress

In februari heeft Defensie aansprakelijkheid erkend voor het overlijden van een 20-jarige marechaussee in 2016 als gevolg van hitteletsel. Hij liep dit letsel op tijdens de eindoefening van zijn basisopleiding tot marechaussee. Uit onderzoek blijkt dat Defensie er niet voldoende in is geslaagd de risico’s te onderkennen en beheersen. Zo was er bij het opleidings-, trainings- en kenniscentrum van de Koninklijke Marechaussee, te weinig veiligheidsbewustzijn en schoot de kennis over hitteletsel tekort.

Maatregelen

Defensie heeft na het incident meerdere maatregelen genomen. Er is geïnvesteerd om de kennis van instructeurs op het gebied hitteletsel te vergroten, operationele gezondheidszorg wordt betrokken bij oefeningen en het operationele risicomanagement is versterkt. Verder gaat Defensie de samenvattingen van de onderzoeken en de daaruit geleerde lessen naar buiten brengen om het veiligheidsbewustzijn te bevorderen.

Werkplekken met warmtebelasting

Warmtebelasting kan zich op verschillende werkplekken voordoen:

• Industrieën met warmtebelasting:
  – Industrieën met hoge producttemperaturen, zoals staalsmelterijen, walserijen, glasproductiebedrijven, bakkerijen.
  – Productieprocessen waarbij veel vocht vrijkomt (denk aan de zuivel- of papierindustrie).
  – Werkomgevingen die voor hoge temperatuur of vochtigheid zorgen, zoals ketelhuizen, machinekamers (bijvoorbeeld op schepen), tunnelbouw, tuinbouw, brandbestrijding, sauna’s en zwembaden
• Warmtebelasting op koude werkplekken als gevolg van inspanning en isolerende kleding. De kleding moet beschermen op de koudste werkplekken, maar op warmere plekken of bij hogere inspanning kan dit warmtebelasting tot gevolg hebben. Dit speelt vooral in koel- en vrieshuizen, of daar waar mensen afwisselend binnen in de warmte en buiten in de kou moeten werken.
• Warmtebelasting door speciale beschermende kleding tegen gevaarlijke stoffen of mechanische beschadigingen. Deze groep vinden we in de militaire beroepswereld, daaraan verwante organisaties (inspecties van chemische installaties voor productie van militaire wapens, de brandweer), maar ook bij civiele taken, zoals het opruimen van asbest, werken in clean-rooms, schoonmaken van opslagtanks en de bosbouw. Moet de kleding waterdicht zijn, dan wordt het verdampen van zweet sterk bemoeilijkt en bij zware inspanning wordt de kans op warmtestress erg groot.
• Warmtebelasting bij werk in warme klimaten, zoals Nederlandse bedrijven die werk in het buitenland verrichten en bij militaire uitzendingen naar warme gebieden. Ook in de Nederlandse zomer kan warmtebelasting optreden, met name in de steden (urban heat islands). Gezien de klimaatverandering zal dit de komende decennia vaker voorkomen.
• Warmtebelasting in normaliter “comfortabele” omstandigheden, die door speciale omstandigheden (hete zomer, kapotte klimaatinstallatie, zwaardere arbeidsbelasting) toch aan warmtebelasting onderhevig zijn.

Bijkomende risico’s

Werken met warmtebelasting leidt tot arbeidsrisico’s. In extreme gevallen kunnen werknemers warmteziektes oplopen, maar ook bij lage warmtebelastingen kunnen problemen optreden in de vorm van prestatievermindering en hoger ongevalsrisico. Als werknemers in de warmte moeten werken, zijn er bovendien diverse bijkomende risico’s:

• Op veel werkplekken waar hitte een probleem is, heerst ook een hoge luchtvochtigheid. Juist bij een hoge luchtvochtigheid is werken in warmte moeilijker vol te houden.
• Bronnen die de warmte afgeven (zoals ovens), kunnen eveneens zorgen voor hoge stralingsintensiteit. Hiertegen moeten werknemers beschermd worden.
• Warmtebelasting wordt sterk bepaald door het inspanningsniveau van de werknemers. Bij lage werkbelastingen produceert het lichaam zelf weinig warmte. Zolang ze goed isolerende kleding dragen, kunnen werknemers dan zelfs in extreme hitte lange tijd hoge belastingen tolereren. Bij hoge inspanningsniveaus warmt het lichaam echter snel van binnenuit op, zelfs in een relatief koel klimaat. Het risico op overbelasting is dan het grootst (denk aan reddingsacties van de brandweer).

Praktische toepassing

Vaststellen of werknemers op de werkplek zodanig aan warmtebelasting blootstaan dat maatregelen nodig zijn, kan erg complex zijn. In veel gevallen is met hulpmiddelen zelf een goede beoordeling te maken. Inschakelen van externe deskundigheid is in complexe situaties zeker nodig. Betrokkenheid van de medewerkers die de werkzaamheden in warmte moeten verrichten, kan hierbij zeer nuttig zijn. Problemen met de fysieke werkomstandigheden blijken in eerste instantie uit de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Stelt de RI&E potentiële warmtebelasting vast, dan is vaak verder onderzoek nodig. Voor deze evaluatie van warmtebelasting zijn verschillende technieken beschikbaar, aangepast aan het expertiseniveau van de gebruiker, zoals observaties (niveau 1), metingen en analyse met normen (niveau 2) en expertise (niveau 3). Deze technieken kunnen ook dienen als hulpmiddel voor de verbetering van de werkplek.

Maatregelen

Bij problemen met specifieke klimaatparameters moet bij voorkeur de bron aangepakt worden. Pas als daaraan niets te doen is, kan de werkgever op zoek naar maatregelen die de blootstellingsduur limiteren of werk-rustcycli invoeren. Overweeg bij extreme hittebelasting naast goede drinkdiscipline en controle van de zoutopname ook fysiologische bewaking van individuele werknemers.
Bekijk eerst of de warmtebron zelf weg te nemen is. Dit kan bijvoorbeeld door een machine die veel warmte produceert in een andere ruimte te plaatsen. Daarbij is het streven om zo min mogelijk medewerkers bloot te stellen warmte. Gaat de warmte gepaard met hoge luchtvochtigheid, onderzoek dan of de bron van het vocht te verwijderen valt. Is de warmtebron onmisbaar voor het werk, zoek dan naar manieren om de bron van de warmte af te schermen. Afscherming geldt ook voor werken in de volle zon. Voorkom dat werknemers blootstaan aan de hoge stralingsintensiteit van de zon door hen af te schermen (bijvoorbeeld zonneschermen). Bij werken in de warmte is koeling en afzuiging van de warme lucht een goede manier om de risico’s ervan te verminderen. Is koeling niet mogelijk, dan kan de belasting worden verminderd door de luchtsnelheid op de werkplek te verhogen, bijvoorbeeld door ventilatoren te gebruiken of door ramen te openen. Doen de werknemers hun werk in een hoge luchtvochtigheid, dan kan actieve droging van de lucht de werkbelasting helpen verminderen. Ga na of dit mogelijk is. Bieden bronmaatregelen en afscherming onvoldoende soelaas, probeer dan de blootstellingsduur per werknemer te vermindere. Dit kan door de werk-rustschema’s aan te passen, het werktempo terug te brengen of werkzaamheden af te wisselen of tijdelijk een tropenrooster in te voeren.

Wet- en regelgeving

De Arbowet en regelgeving bevat geen gedetailleerde regels over werken in de warmte. In artikel 6.1 van het Arbobesluit staat slechts dat de temperatuur op de werkplek geen schade mag veroorzaken. Mocht dit toch een risico zijn, dan moet de werkgever persoonlijke beschermingsmiddelen ter beschikking stellen (lid 2).

Kunnen deze beschermingsmiddelen schade aan de gezondheid niet voorkomen, dan moet de werkgever de schade aan de gezondheid beperken door de duur van de arbeid in de kou te beperken of werknemers de arbeid in de warmte te laten afwisselen door een tijdelijk verblijf op een plaats met een onschadelijke temperatuur.

Wel zijn er diverse NEN-normen voor werken in de warmte die werkgevers kunnen gebruiken. Deze NEN-normen dienen onder meer om de werkomstandigheden te meten, de warmtelast bij individuele werknemers in kaart te brengen en de thermische isolatie en verdampingsweerstand van kleding te bepalen. De Inspectie SZW controleert actief op warmtebelasting in bedrijven. Hiervoor gebruikt deze instantie de Basisinspectiemodule (BIM) Warmtebelasting.

Hulpverlening

Bij blootstelling aan warmte kunnen diverse
warmteziektes optreden. De belangrijkste warmteziektes zijn warmte-uitslag, hittekrampen, huidverbranding, hitte-uitputting en hitteberoerte. Hiermee moeten arbodienst, bedrijfsarts en bedrijfshulpverleners altijd rekening houden bij arbeid in de warmte. Het komt voor dat onwel geworden werknemers in verband met hun hoge lichaamstemperatuur worden behandeld voor een infectie in plaats van voor hyperthermie, waarvoor directe koeling nodig is. Het optreden van warmteziektes wordt behalve door de klimaatbelasting en de kleding sterk bepaald door de individuele kenmerken van werknemers (vooral fitheid, acclimatisatieniveau en gewicht). Verder bestaan er diverse risicoverhogende factoren voor het ontstaan van warmteziekten (zoals hartziekten, overgewicht. Goede medische begeleiding van werknemers is daarom van belang. Om de lichaamstemperatuur te monitoren moeten op de werkplek (rectaal)thermometers met een bereik tot minimaal 42 °C beschikbaar zijn. Capsules met een sensor zijn wat gebruikersvriendelijker, maar ook wat meer kostbaar. Een capsule kost nu ongeveer vijftig euro.

Beleid

Het is aan de werkgever om een duidelijk beleid op te stellen en uit te voeren om klachten door warmtebelasting te voorkomen. Dit houdt in dat werknemers, leidinggevenden en medisch verantwoordelijken voldoende instructie moeten ontvangen over de mogelijke risico’s van warmtebelasting en over maatregelen om warmteziekten te voorkomen, over de symptomen van warmteziekten en over de eerste hulp bij warmteziektes. •

Dit artikel is in juni gepubliceerd in Safety! magazine nr 3 2019 en en is gebaseerd op een onderdeel van de website hse.sdu.nl: Practice note Werken in warme omstandigheden.

Over de auteur: Hein Daanen is hoogleraar thermofysiologie aan de Vrije Universiteit, Faculteit Gedrags- en bewegingswetenschappen

Meer informatie over arbomaatregelen met betrekking tot het werkmilieu? Ga naar Sdu HSE 
Heeft u nog geen abonnement op Sdu HSE en bent u nieuwsgierig naar dit online platform? Vraag hier een gratis demo aan!

Filed Under: Arbobeleid, Fysieke belasting, Risico-inventarisatie en -evaluatie, Uitgelicht, Verdieping, Werkmilieu en omgevingsrisico’s Tagged With: hittestress, warmte