RIVM: ‘Ernstige arbeidsongevallen met machines vaak door onveilige situatie die al lang bestaat’

ONDERZOEK – Ieder jaar verliezen ongeveer 280 mensen vingers of andere ledematen door een ongeval met een machine op hun werk. Ze komen in contact met de bewegende onderdelen van machines zoals cirkelzagen, transportbanden, snij- en inpakmachines. Zo blijkt uit een verdiepend onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) naar honderd ernstige machineongevallen.

Volgens het RIVM is over dit soort ongevallen al vrij veel bekend en blijven ze ieder jaar een belangrijk deel uitmaken van het totaal aantal ongevallen. Vaak gaat er iets mis met de afscherming van bewegende delen van de machine. Vaak is een arbeidsongeval het gevolg van een onveilige situatie die al langere tijd bestaat.

Analyse

Het RIVM heeft honderd ernstige ongevallen uit 2015 en 2016 meer in detail geanalyseerd en daarvoor gebruik gemaakt van de Storybuilder database en databronnen van de Inspectie SZW. Uit de analyse blijkt dat de gevolgen van ongevallen met de bewegende onderdelen van machines zeer ernstig kunnen zijn. Vaak leidt het tot blijvend letsel bij het slachtoffer. In 68 van de 100 ongevallen was dit het geval, aldus het RIVM.

Bedienen

De meeste ongevallen gebeuren tijdens het bedienen van een machine (62x). Het gaat dan bijvoorbeeld om het invoeren, bijstellen, weghalen en opstarten van de machine. Ook lopen medewerkers letsel op bij het losmaken of deblokkeren van een machine, de schoonmaak of het onderhoud.

Afscherming

Bij 61 ongevallen had de machine normaal gesproken wel een afscherming. Bij 39 ongevallen waren de bewegende delen van de machine niet specifiek afgeschermd. In de onderzochte ongevallen blijkt opvallend vaak dat er op de machine oorspronkelijk wel een afscherming zat, maar dat deze langdurig was weggehaald. Dit was het geval in 21 van de 100 onderzochte ongevallen.

Verder gebeurt het ook dat de afscherming niet goed is ingesteld of kapot is of dat medewerkers om de afscherming heen werken. Er waren 39 ongevallen waarbij de bewegende delen van de machine niet waren afgeschermd. Daarbij speelt een aantal factoren een rol. In het ontwerp van de machine is ervan uitgegaan dat een medewerker niet in de buurt van de bewegende delen van de machine komt. Daar was sprake van in 21 van de 100 onderzochte ongevallen. Het gaat dan bijvoorbeeld om het schoonmaken van een draaiende transportband.

Verder zijn er ongevallen waarbij er sprake was van slechte of verouderde machines of om machines waarbij het niet mogelijk lijkt om een afscherming te plaatsen zonder verlies van functie. Als de bewegende delen van de machine niet zijn afgeschermd, is de kans groter dat een medewerker in contact komt met de bewegende delen van de machine.

Een aanvullende beweging van de persoon, het product of de machine, kan in dat geval leiden tot een arbeidsongeval. Daarbij kunnen meerdere aspecten een rol spelen. Het slachtoffer komt bewust of onbewust in de gevarenzone en verliest zijn evenwicht. Ook gebeurt het dat de bewegende delen van de machine niet onder controle zijn of dat de machines onvoldoende beveiligd zijn tegen ongewenst opstarten.

In een paar van de onderzochte gevallen verkeerde de machine in slechte staat. Meerdere aspecten kunnen tegelijkertijd een rol spelen.

Menselijke factor

In vrijwel alle onderzochte arbeidsongevallen spelen de handelingen van de slachtoffers een belangrijke rol. Er is altijd een (laatste) handeling of omissie, waarvan achteraf kan worden vastgesteld dat deze essentieel was voor het ontstaan van het ongeval.

Lessen voor de praktijk

Op basis van de analyses heeft het RIVM lessen voor de praktijk geformuleerd.

Controleer regelmatig de afscherming van de machine

• Zijn er bewegende delen die (beter) afgeschermd kunnen worden?
• Werkt de afscherming nog? Is de afscherming nog in goede staat?
• Is de afscherming na schoonmaak of onderhoud weer teruggeplaatst?
• Controleer met regelmaat of de machines, de onderdelen ervan en de afscherming van de bewegende delen nog in goede staat zijn.
• Zorg ervoor dat afschermingen en hekwerken zo zijn geplaatst dat medewerkers niet in verleiding worden gebracht om er omheen, overheen, doorheen of onderdoor te gaan?
• Voldoet de machines nog aan de vereisten en is de machine niet te veel verouderd?

Maak de risico’s bij het beschrijven of evalueren zo concreet mogelijk

• Maak onderscheid in verschillende werkzaamheden: bedienen, invoeren, schoonmaken, onderhoud, deblokkeren van de machine of weghalen van producten.
• Kijk opnieuw naar de mogelijke risico’s als de machine of de praktijksituatie verandert.
• Neem bij het in kaart brengen van risico’s technische zaken én de manier van werken mee.

Zorg voor goede en concrete werkinstructies

• Bied de instructie aan in de juiste taal.
• Geef alle medewerkers instructies en herhaal dit regelmatig.
• Controleer of de medewerkers de instructies begrijpen en of ze de instructies ook in de praktijk kunnen toepassen.
• Zorg voor toegankelijke instructies in de buurt van de machine
• Geef gerichte instructie voor het schoonmaken en onderhouden van de machine en voor het uitschakelen van de stroom bij noodgevallen.

Zorg voor veilig gedrag in de buurt van machines

• Houd voldoende afstand van de gevarenzone van de machine.
• Draag handschoenen bij het werken met een kolomboor.
• Stel de beschermkap van een zaag of boor goed in.
• Gebruik een duwhoutje bij (cirkel)zagen.
• Zet de machine altijd uit tijdens onderhoud of schoonmaak. Ook als dit maar kort duurt.
• Spreek medewerkers aan bij onveilig gedrag.

Leer van andere bedrijven in de sector

• Gebruik Arbocatalogi en websites met arboinformatie.
• Werk samen in de sector en gebruik initiatieven van andere bedrijven uit de sector.
• Nodig collega bedrijven of professionals uit om mee te denken over veiligheid.

Het rapport Van gewenning naar herkenning: een verdiepend onderzoek naar honderd ernstige arbeidsongevallen met machines is te downloaden via de website van het RIVM.

Bron: RIVM, Leren voor veiligheid

Meer informatie over machineveiligheid? Ga naar Sdu HSE.
Heeft u nog geen abonnement op Sdu HSE en bent u nieuwsgierig naar dit online platform? Vraag hier een gratis demo aan!

Filed Under: Arbeidsmiddelen en machineveiligheid, Nieuws, Persoonlijke beschermingsmiddelen, Uitgelicht, Veiligheidsbeleid Tagged With: lessen, machineongevallen, machineveiligheid, RIVM