Gerd-Jan Frijters is dertig jaar in het veiligheidsdomein (safety) actief geweest. Eerst tien jaar machineveiligheid, toen tien jaar veiligheidsmanagement en de laatste tien jaar veiligheidscultuur en -gedrag. Sinds twee jaar is hij overgestapt naar het vakgebied duurzaamheid (sustainability). Voor dit blog leek het hem zinvol de overeenkomsten en verschillen in deze vakgebieden eens op een rij te zetten.
De why
Laat ik volgens goed gebruik beginnen met het waarom (why), het waarom achter het vakgebied. Het vakgebied veiligheid is ontstaan om arbeidsongevallen en beroepsziekten te voorkomen. Na het begin van de industriële revolutie rijst het aantal doden en gewonden op en door het werk de pan uit. Veiligheid is vanuit die trend ontwikkeld om de mens te beschermen.
De waarom van het vakgebied duurzaamheid is veel breder en meer existentieel van aard. Duurzaamheid beschermt niet alleen de mens maar ook:
- Ecologische systemen (natuur, klimaat, milieu).
- Sociale systemen (gemeenschappen).
- Economische systemen (voorzien in behoeften binnen draagkracht van de planeet).
De reikwijdte van veiligheid is beperkter, want de impact is vooral gericht op de eigen organisatie. De reikwijdte van duurzaamheid is breder omdat een organisatie op vele manieren impact op ecologische, sociale en economische systemen heeft.
De waarom van duurzaamheid als vakgebied is ook recenter. De impact van klimaatverandering, verlies van natuur en biodiversiteit en vervuiling van lucht, bodem en water, druppelt de laatste tijd pas echt door in het publieke en politieke debat. Hierin komt ook het existentiële aspect naar voren. Wat heb je aan economische groei als er geen (leefbaar) klimaat, natuur of milieu meer is?
De how
De methoden, het hoe (how), van duurzaamheid zijn meer gericht op het naar buiten richten van de blik, naar de keten en de maatschappij als geheel. De veiligheidsblik is meer naar binnen gericht.
In beide domeinen wordt aandacht aan gedrag besteed. Factoren die tot gedrag leiden zijn onder andere omgevingsfactoren, persoonlijkheidskenmerken, waarden, overtuigingen, competenties en systemen. Die leiden tot onveilig of niet duurzaam gedrag en dat kan weer leiden tot schade.
Een groot verschil is de tijd tussen oorzaak, gedrag en de schade. Een arbeidsongeval kan binnen enkele seconden ontstaan, een beroepsziekte binnen enkele uren tot jaren. In het duurzaamheidsdomein leidt niet duurzaam gedrag op veel langere termijn tot schade voor de natuur, het milieu, het klimaat of de maatschappij (vaak tientallen jaren).
Gedrag is dus belangrijk in duurzaamheid, maar daar zit een probleem. Ons brein kan de relatie tussen oorzaak (mijn gedrag) en gevolg (klimaatschade) niet plaatsen. Er zit te veel tijd tussen. Ons brein is vooral gericht op korte termijneffecten. Een persoon kiest alleen voor duurzaam gedrag als zijn of haar waarden of overtuigingen sterk genoeg zijn (bewuste keuze), of als het gedrag een korte termijn voordeel oplevert, bijvoorbeeld als het de makkelijkste of goedkoopste optie is (onbewuste keuze).
Beide domeinen kennen verschillende vormen van risicoanalyse. Een veiligheidsrisicobeoordeling neemt technische, organisatorische en cultuur- en gedragsmatige aspecten mee. Een nulmeting, of impactmeting rond duurzaamheid doet precies hetzelfde, alleen de impact (de risico’s) liggen verder weg in de tijd.
Veiligheid is meer gericht op de korte termijn operationele risico’s en duurzaamheid meer op de lange termijn strategische en tactische risico’s. In het duurzaamheidsdomein wordt het beheersen van strategische risico’s governance genoemd, de letter G in ESG. Veiligheid en gezondheid zijn als thema’s meegenomen in de letter S van sociaal, naast onder andere diversiteit, inclusie en mensenrechten.
Duurzaamheid herbergt vele thema’s en daarom wordt naast een impactmeting vaak een (dubbele) materialiteitsanalyse’ gemaakt samen met interne-, en externe stakeholders. Deze analyse geeft in één oogopslag weer wat de belangrijkste impactthema’s door jouw organisatie zijn en wat de belangrijkste risico’s voor jouw organisatie zijn.
Het komt voor dat een bedrijf na het doorlopen van een impactmeting tot een hele nieuwe visie en strategie komt voor het hele bedrijf omdat het duurzame waarde wil creëren en positief aan de maatschappij wil bijdragen (purpose). In dit geval is duurzaamheid direct van invloed op het verdienmodel van een organisatie.
De organisatorische inbedding van veiligheid en duurzaamheid lijkt op elkaar. Er wordt een stafafdeling ingericht en een managementsysteem opgezet volgens de plan, do, check, act cyclus en een bijbehorende ISO-norm. Helaas wordt dit voor veiligheid en duurzaamheid vaak naast elkaar gedaan. Coördinatie op directieniveau is belangrijk om dubbel werk te voorkomen.
Naast een managementsysteem voor de formele afspraken wordt in veel organisaties gewerkt aan een veiligheidscultuur en het bijbehorende gedrag. Er zijn nog niet veel organisaties bezig met een duurzaamheidscultuur. Ook hier is synergie gewenst.
De who
De wie (who) in het veiligheidsdomein is van oudsher goed ontwikkeld en gereguleerd. Er is een basisopleiding voor veilig werken (VCA), een middelbaar veiligheidskundige opleiding (MVK), een hoger veiligheidskundige (HVK) en een academische variant (MoSHE). Naast deze generieke opleidingen zijn er specialistische opleidingen voor bijvoorbeeld heftruckchauffeur, brandwacht of stralingsdeskundige.
Op duurzaamheidsvlak is het opleidingsaanbod nog in ontwikkeling en nauwelijks gereguleerd, behalve als het gaat om traditionele milieu-opleidingen (biologie, milieukunde of energietechniek). Specialistische en bestaande opleidingen rond duurzaamheidsthema’s zijn bijvoorbeeld agrotechnologie, landschapsinrichting, natuurbeheer, mobiliteit, diversiteit & inclusie of voeding en gezondheid.
Generieke opleidingen rond SDG’s, ESG, CSRD of MVO worden steeds vaker aangeboden. Ditzelfde geldt voor specialistische opleidingen rond duurzame mobiliteit, hernieuwbare energie, circulaire bedrijfsvoering, plantaardige voeding of ‘reporting’.
De what
Als we nog verder de diepte induiken komen we verschillen en overeenkomsten tegen. Zie de tabel hierna voor een aantal voorbeelden van verschillen tussen beide domeinen. Hier en daar wat kort door de bocht maar dit geeft wel een mooi overzicht denk ik.
| Veiligheid (safety) | Duurzaamheid (sustainability) | |
| 1 | Consensus in het publieke debat | Controverse in het publieke debat |
| 2 | Warenwet, Arbowet | Klimaatwet, Energiewet, Grondstoffenakkoord, Wet milieubeheer, Omgevingswet |
| 3 | Impact op mens in de organisatie, arbeidsongeval, beroepsziekte | Impact (footprint), klimaatverandering, uitputting van natuur en milieu, vervuiling, schending van mensenrechten |
| 4 | HSE | SDG’s, MVO, CSRD, ESG |
| 5 | Arbeidsinspectie, veiligheidsregio | ILT, ACM, Milieudienst, accountant |
| 6 | Zero (nul ongevallen) | Net Zero (klimaatneutraal), zero emissie |
| 7 | ISO 22000, 22301, 27001, 45001 | ISO 14001, 14064, 20400, 26001, 30415, 46001, 50001, 53001 |
| 8 | International Safety Rating System (ISRS) | European Sustainability Reporting Standards (ESRS) |
| 9 | Risicobeoordeling | Impactanalyse |
| 10 | Taak Risico Analsye (TRA) | Life Cycle Analyses (LCA), Material Flow Analyse (MFA) |
| 11 | Sociale veiligheid, psychosociale belasting | Diversiteit, Inclusie, mensenrechten |
| 12 | RI&E | Dubbele materialiteitsanalyse |
| 13 | Inherent veilig ontwerp | Ecodesign |
| 14 | Veilige machines | Emissievrije, circulaire machines |
| 15 | CE = CE-markering | CE = Circulaire Economie |
| 16 | Verklaring van Overeenstemming (VvO) | Environmental Product Declaration (EPD), Product Environmental Footprint (PEF) |
| 17 | Veiligheidsladder (SCL 2.0) | MVO-, CO2-, Duurzaamheidsladder |
| 18 | Veiligheidscultuur | Duurzaamheidscultuur |
Conclusie
De vakgebieden veiligheid en duurzaamheid kunnen veel van elkaar leren. Het vakgebied veiligheid is meer volwassen. Een integrale aanpak voor beleid, uitvoeringsprocessen, monitoring en rapportage ligt voor de hand. Binnen de domeinen zijn specialisaties nodig maar ook generieke competenties zoals systeemdenken, integraal organiseren, gedragspsychologie, veranderkunde en leiderschap. Een sterke integrale organisatiecultuur rond veiligheid en duurzaamheid wordt steeds belangrijker.
Dus, HSEQ en SDG, CSR, CSRD, ESG-experts, voeg je kennis en kunde samen en verenig je, maar stel wel de juiste prioriteiten. De belangen als het gaat om duurzaamheid zijn groot en zijn cruciaal voor het voortbestaan van je organisatie.
Over de auteur
Gerd-Jan Frijters is sustainability (duurzaamheids)expert en lid van het managementteam van Green Events. Daarnaast is hij eigenaar van FB Investeringen, dat investeert in lokale ondernemers, crowdfunding, projecten in ontwikkelingslanden en projecten om duurzaamheid en circulaire economie te bevorderen. Gerd-Jan is auteur van het Arbo-informatieblad AI-84 Duurzaam ondernemen (MVO, CSRD, ESG). Deze online uitgave is gepubliceerd op de kennisbank Sdu HSE.
Geef een reactie
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.