Opinie Is de Verordening machineproducten goed vertaald? (Deel 2)

De nieuwe Verordening machineproducten is officieel van kracht per 14 juni met het nummer EU 2023/1230 en vertaald in de bekende EU-landstalen. De voorzitter van de Nederlandse normcommissie machineveiligheid, Paul Hoogerkamp, controleert de vertaling. Voor HSE Actueel schrijf Paul een serie blogs over de nieuwe verordening en de impact op de Nederlandse regelgeving en de praktijk. In zijn tweede blog in deze serie geeft hij een aantal voorbeelden uit de verordening waarbij een discussie kan ontstaan over de correcte vertaling.

De Verordening machineproducten is zowel technisch als juridisch van aard. Daarom is een correcte vertaling vanuit het oorspronkelijke Engels essentieel. Als je vertaalt dan kan dat natuurlijk zo letterlijk mogelijk, of je vertaalt meer naar de strekking en bedoeling. En alles daar tussenin kan ook nog. De Duitse en de Franse versie willen nog wel eens helpen bij deze klus. Ondertussen moeten we ook nog letten de Vlamingen, met wie we de Nederlandse taal immers delen. Hun woordenschat is soms wat anders dan bij de Nederlanders, zoals bekend. Bij twijfelwoorden: overleg met een Belgisch/Vlaamse collega! Gelukkig is het Vlaamse/Franse woord gabariet (Machinerichtlijn Bijlage I onder 3.3.2 tweede alinea) verdwenen.

Een vertaalprobleem heb ik in mijn vorige blog al aangegeven, waarbij het Engelse ‘or’ dat nogal vaak in de verordening is vertaald met ‘en’ in plaats van ‘of’. Bijvoorbeeld (bijlage III 2.4.5.1): The machinery or related product shall be fitted with means… vertaald als: De machines en verwante producten moeten zijn uitgerust met een voorziening… In deze zinsnede sluit het woord ‘of’ het voegwoord ‘en’ niet uit. Bij twijfel gebruik dan ‘en/of’, maar in de techniek is het óf een EN-poort óf een OF-poort.

Hierna geef ik een aantal voorbeelden uit de verordening waarbij een discussie kan ontstaan over de correcte vertaling. Het gaat daarbij om woorden die – bewust of onbewust – niet zijn vertaald. Soms zijn technische begrippen omschreven, terwijl daarvoor een goede technische term bestaat. Omdat het dikwijls een kopie van de machinerichtlijntekst betreft, is een aantal zinsneden blijkbaar niet correct overgenomen. Soms is een begrip foutief vertaald of zelfs onterecht vertaald, omdat het Engelse begrip nu eenmaal in onze taal is ingeburgerd. Het woord total loss wordt meer gebruikt dan het woord ‘totaalverlies’. Maar is het begrip ‘machinaal leren’ meer ingeburgerd dan het woord machine learning?

Ik heb een aantal voorbeelden met de Engelse tekst naast de huidige Nederlandse vertaling in tabelvorm gezet. Zie de tabellen hierna. In de rechter kolom is de – volgens mij – de correctere en/of de letterlijke vertaling te lezen. Vervolgens heb ik de overweging, en waarom dit een verbetering zou zijn daaronder vermeld. Zo kunnen woorden of zinsneden die bewust of onbewust zijn weggelaten aanleiding geven tot interpretatieproblemen en soms moeten woorden in de vertaalde tekst worden toegevoegd omdat een kort Engelse begrip een omschrijving nodig heeft. 

Drie voorbeelden van niet vertaalde woorden of zinsneden:

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage I (15)	Protective devices designed to detect the presence of persons.	Beveiligingsinrichtingen voor de detectie van personen.	Beveiligingsinrichtingen die zijn bedoeld om de aanwezigheid van personen te detecteren.
Overweging bij de mogelijke verbetering
Waarom zijn hier de woorden ‘designed to’ niet letterlijk vertaald? Het gaat in deze verordening immers om specifieke beveiligingsinrichtingen, namelijk die de aanwezigheid detecteren in een bepaald gebied (gevaren zone) in of nabij de machine. Juist aan deze beveiligingsinrichtingen worden hoge betrouwbaarheidseisen gesteld en dat zijn uiteraard niet de gebruikelijke PIR-sensoren die in de tuinverlichting zitten om een (menselijke) beweging te detecteren. De Engelse tekst had in dat geval kunnen zijn: ‘Protective devices for the detection of persons’.

Bron	Engelse tekst
Bijlage I (17)	Logic units to ensure safety functions.
Overweging bij de mogelijke verbetering
Logische eenheden zijn bijvoorbeeld PLC’s, relais systemen, digitale logica met AND en OF -poorten. Om een veiligheidsfunctie te garanderen worden hoge eisen voor de betrouwbare werking gesteld aan dergelijke systemen. Dergelijke logische eenheden zijn bijvoorbeeld speciale veiligheids PLC’s. Het Engelse woord ‘ensure’ wordt vaak vertaald met ‘zorgen voor’, maar kan ook ‘garanderen’ of ‘borgen’ of ‘verzekeren’ betekenen. Het gaat in feite over de betrouwbaarheid van veiligheidsfuncties die door deze logische eenheden worden bestuurd. Vandaar dat het woord garanderen beter de lading dekt.

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage II (18)	Software ensuring safety functions	Software voor de werking van veiligheidsfuncties.	Software die werking van de veiligheidsfuncties waarborgt.
Overweging bij de mogelijke verbetering
Verschil zit in het feit dat software voor de werking van de veiligheidsfuncties eigenlijk moet garanderen dat de veiligheidsfunctie te allen tijde zijn functie vervult. Met andere woorden: de betrouwbaarheidseisen die aan die software worden gesteld zijn nogal speciaal.

Tekstuele interpretaties bij het vertalen leiden tot verlies van de essentie van de eis. De verordening zal namelijk nooit een middel benoemen, maar altijd het doel aangeven. In de Machinerichtlijn stond ooit bij 1.5.2 de tekst: De machine moet zodanig zijn ontworpen en gebouwd dat accumulatie van elektrostatische lading die gevaar kan opleveren, wordt verhinderd of beperkt, en/of uitgerust met een systeem van massaverbinding. Via ionisatie kan statische elektriciteit echter ook worden afgevoerd. Een massaverbinding zonder aarding kan dodelijk zijn als je de massaverbinding aanraakt terwijl je zelf ‘geaard’ bent. Gelukkig is de tekst in de verordening nu verbeterd:

Machinery or related products shall be designed and constructed to prevent or limit the build-up of potentially dangerous electrostatic charges and/or be fitted with a discharging system;

Machines en verwante producten moeten zodanig zijn ontworpen en gebouwd dat accumulatie van elektrostatische lading die een gevaar kan vormen, wordt voorkomen of beperkt, en/of zijn uitgerust met een ontladingssysteem.

Hoewel de meer letterlijke vertaling zou moeten zijn: Machines of aanverwante producten moeten zodanig zijn ontworpen en gebouwd dat de opbouw van potentieel gevaarlijke elektrostatische ladingen wordt voorkomen of beperkt, en/of moeten zijn voorzien van een ontladingssysteem.

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage I (3)	Thicknessers for one-side dressing having a built-in mechanical feed device, with manual loading and/or unloading for woodworking.	Eenzijdige schaafmachines met geïntegreerde voeding, met handmatige toevoer en/of afvoer voor houtbewerking.	Vandiktebanken voor eenzijdige bewerking met een ingebouwde mechanisch toevoersysteem, met handmatige toevoer en/of afvoer voor houtbewerking.
Overweging bij de mogelijke verbetering
De vakterm vandiktebank of vandikteschaafmachine is de correcte vertaling, mits er geen andere mogelijkheid is dat er een eenzijdige schaafmachine kan worden ontworpen die geen vandiktebank is. Oftewel: A thickness planer (or thicknesser) consists of three elements: a cutter head which contains the cutting knives; a set of rollers which draw the board through the machine; and a table which is adjustable relative to the cutter head to control the resultant thickness of the board. The knives remove material on the way through and the out-feed roller pulls the board through and ejects it from the machine at the end of the pass (bron). Kortom, als een fabrikant een dergelijke houtbewerkingsmachine maakt dan is dit een zogenoemde Bijlage I machine (in de Machinerichtlijn Bijlage IV). N.B.: met behulp van een freesbank kan eveneens eenzijdig een houten plank worden gevlakt, maar dan moet de houten plank met de hand worden aangevoerd, doorgevoerd en vervolgens worden afgevoerd.

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage I (13)	Manually loaded trucks for the collection of household refuse incorporating a compression mechanism.	Met de hand geladen vuilniswagens met perssysteem.	Vrachtwagens met een ingebouwd verdichtingsmechanisme voor het ophalen van huishoudelijk afval dat met de hand wordt geladen.
Overweging bij de mogelijke verbetering
De mogelijke verbetering geeft de letterlijke tekst weer. Echter, de vraag is of een fabrikant van een met de hand geladen vuilniswagen met perssysteem zich kan onttrekken aan de eisen van Bijlage I machines (in de Machinerichtlijn Bijlage IV). De fabrikant kan bijvoorbeeld een vrachtauto met de hand laden waarbij de ingebouwde transportband ervoor zorgt dat het huisvuil zoveel mogelijk naar een kant wordt geschoven. Op deze wijze kan de fabrikant zich onttrekken aan de eis dat een derde instantie dit moet certificeren. Immers, persen is een middel om te verdichten. Iets verdichten als doel hoeft niet te betekenen dat er een perssysteem aan te pas komt.

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage III (3.3.3, derde alinea)	Where safety so requires, a parking device shall be provided to render stationary machinery immobile.	Voor zover nodig in verband met de veiligheid, moet de stilstand van de machine met behulp van een parkeerrem worden voorzien.	Wanneer de veiligheid dit vereist, moet een parkeerinrichting worden aangebracht om stilstaande machines onbeweeglijk te maken.
Overweging bij de mogelijke verbetering
De vertaling van het woord ‘parking device’ met parkkeerrem is technisch en juridisch niet correct. Door de huidige vertaling wordt een middel voorgeschreven terwijl het doel is om een stilstaande ‘machine’ ook stil te houden. Een paar blokken voor de wielen zorgen ook voor immobiliteit, maar dergelijke blokken zijn niet een ‘parkkeerrem’.

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage III-A (b)	‘danger zone’ means any zone within and/or around machinery or a related product in which a person is subject to a risk to his or her health or safety;	“gevarenzone”: zone in en/of rondom een machine of een verwant product waarin een persoon blootstaat aan gevaar voor zijn of haar veiligheid of gezondheid;	“gevarenzone”: zone in en/of rondom een machine of een verwant product, waarin een persoon blootstaat aan een risico voor zijn of haar veiligheid of gezondheid;
Overweging bij de mogelijke verbetering
Het woord ‘risico’ is foutief vertaald. Het woord ‘waarin’ kan op de zowel op het product als de gevarenzone slaan. Een komma achter product is een verbetering. Nog beter is om een herhaling te maken, dus: zone in en/of rondom een machine of een verwant product, of een zone waarin een persoon …;

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage III-A (d)	‘operator’ means the person or persons installing, operating, adjusting, maintaining, cleaning, repairing or moving machinery or a related product;	bediener”: persoon die een machine of een verwant product installeert, laat werken, afstelt, onderhoudt, reinigt, herstelt of verplaatst;	bediener”: persoon of personen die een machine of een verwant product installeert, laat werken, afstelt, onderhoudt, reinigt, herstelt of verplaatst;
Overweging bij de mogelijke verbetering
Het woord ‘of personen’ is onterecht weggelaten.

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage III (1.1.4)	Internal parts requiring frequent inspection and adjustment, and maintenance areas shall be provided with appropriate lighting.	Indien bepaalde onderdelen aan de binnenzijde dikwijls moeten worden geïnspecteerd en afgeregeld, moeten zij van een passende verlichting voorzien zijn; dit geldt tevens voor de zones waar afstelling en onderhoud plaatsvinden.	Inwendige delen die vaak geïnspecteerd en afgesteld, moeten worden, en onderhoudsruimten die moeten voorzien zijn van geschikte verlichting.
Overweging bij de mogelijke verbetering
De oude vertaling van de richtlijn is overgenomen terwijl de Engels tekst en opzichte van de vorige richtlijn is gewijzigd.

Bron	Engelse tekst	Nederlands	Mogelijke verbetering
Bijlage III-B (1)	The machinery or related product shall then be designed and constructed to eliminate hazards or, if that is not possible, to minimise all relevant risks, taking into account the results of the risk assessment.	Bij het ontwerpen en bouwen van de machine of het verwante product wordt vervolgens rekening gehouden met de resultaten van deze risicobeoordeling om gevaren weg te nemen of, indien dat niet mogelijk is, alle relevante risico’s tot een minimum te beperken.	De machine of het verwante product moet vervolgens worden ontworpen en gebouwd om de gevaren weg te nemen of indien dat niet mogelijk is, alle relevante risico’s tot een minimum te beperken, rekening houdend met de resultaten van de risicobeoordeling.
Overweging bij de mogelijke verbetering
De oude vertaling van de richtlijn is overgenomen terwijl de Engels tekst ten opzichte van de vorige richtlijn is gewijzigd.

Ondertussen ga ik verder met de 86 overwegingen (Machinerichtlijn heeft slechts 30 overwegingen), 54 artikelen (Machinerichtlijn heeft 29 artikelen) en de nodige bijlagen, en leg de bevindingen vast in tabelvorm. Uiteraard worden die bevindingen met de verantwoordelijke commissie(s) gedeeld. Mijn hoop is dat veel mensen de verordening bestuderen, en dat de eisen echt worden begrepen: veilige machineproducten bij een gelijk speelveld voor de marktdeelnemers.

Filed Under: Blog, Handhaving, HSE, Nieuws, Risico-inventarisatie en -evaluatie, Veiligheidsbeleid, Wet- en regelgeving Tagged With: arbeidsmiddelen, machinerichtlijn, machines, regelgeving, veilig werken, verordening