Als je een tijdje meedraait in het veiligheidswereldje vallen je op een gegeven ogenblik dingen op waar je vraagtekens bij kunt plaatsen. Omdat ze knullig, ineffectief, contra-effectief en soms zelfs onethisch zijn. Ik ben hierop gaan letten, en begonnen deze praktijken verzamelen onder de noemer van ‘fabeltjes’ en gaan nadenken waar ze eigenlijk vandaan komen. En natuurlijk wat we eraan kunnen doen.
Een belangrijk element hierbij is om veiligheidsprofessionals (en anderen) aan te zetten tot kritisch nadenken over wat ze doen en zeggen. Over welke aannames en overtuigingen de basis zijn voor de dingen die ze denken, zeggen en doen. En of die aannames en overtuigingen wel hout snijden en een kritische toetsing kunnen doorstaan.
Schroot
Bij gebrek aan een Vereniging tegen de Kwakzalverij binnen Veiligheid is dat hard nodig. Een behoorlijk deel wat er binnen veiligheid wordt gepraktiseerd is, zoals Het Goede Doel in 1983 zong niet meer dan “een pakketje schroot met een dun laagje chroom” – ondanks alle goede bedoelingen.
Mijn recent verschenen boek Veiligheidsfabels 1-2-3 verzamelt 95 van dergelijke ‘veiligheidsfabels’. Dat aantal is niet helemaal toevallig gekozen. In navolging van wat Luther 500 jaar geleden deed is de hoop dat deze veiligheidsfabels dienen als stellingen die kunnen bijdragen tot een reformatie van bepaalde praktijken binnen de veiligheidswereld.
Veiligheidsfabels, wat zijn dat?
Een veiligheidsfabel kunnen we losjes definiëren als ineffectieve of schadelijke toepassingen en overtuigingen binnen veiligheid. Dingen die geen hout snijden, maar vaak wel een goed gevoel geven. Zolang je er maar niet al te kritisch over nadenkt.
Een klassiek voorbeeld is de bekende slogan ‘Alle Ongevallen Kunnen Worden Voorkomen’. Gek genoeg zijn er gerenommeerde veiligheidsprogramma’s die zich op dit uitgangspunt beroepen, met name programma’s die nul ongevallen als een expliciete doelstelling nastreven.
Een klassiek voorbeeld is de bekende slogan ‘Alle Ongevallen Kunnen Worden Voorkomen’.
Liefst zouden we alle ongevallen willen voorkomen en zien dat iedereen heelhuids naar huis kan. Maar denk even kritisch na. Wat is nodig zodat ‘Alle Ongevallen Kunnen Worden Voorkomen’? Je moet alwetend zijn met volledige kennis van alle activiteiten, inclusief welke onverwachte dingen kunnen gebeuren, en wanneer. Je moet almachtig zijn, om daadwerkelijke alle onverwachte gebeurtenissen te voorkomen, danwel de gevolgen te beperken. En je moet over onbeperkte middelen beschikken. Hoe realistisch is dit?
Je moet alwetend zijn met volledige kennis van alle activiteiten, inclusief welke onverwachte dingen kunnen gebeuren, en wanneer. Hoe realistisch is dit?
In de werkelijke wereld hebben we kennis van onverwachte gebeurtenissen vaak pas achteraf hebben. Dus men zou eerder moeten stellen dat men van alle ongevallen kan leren, en mogelijk dan herhaling kan voorkomen. We kunnen niet alles voorkomen. Er is bijvoorbeeld weinig dat je kunt doen tegen een vliegtuig dat op jouw bedrijfspand stort. En iedereen kampt voortdurend met schaarste van middelen. We hebben dus gewoonweg niet de middelen om alles te voorkomen. En waarschijnlijk zijn er zelfs mogelijke ongevallen die we geeneens willen voorkomen.
Hoe herken je fabeltjes?
Veiligheidsfabels kunnen ontstaan door diverse mechanismen, zoals gebrekkige wetenschap, logische fouten, kennisgebrek en misverstanden en een ongezond streven naar zekerheid. Als ze er eenmaal zijn, worden ze vaak in stand gehouden door commerciële, politieke en andere belangen, sociale en culturele factoren en/of gebrek aan kritisch vermogen binnen organisaties.
Een duidelijk teken voor een ongezond streven naar zekerheid is bijvoorbeeld als er met absoluten wordt geschermd, zoals hierboven: ALLE Ongevallen… In dat soort gevallen is het verstandig om zich even achter het oor te krabben en na te denken hoe realistisch een dergelijke uitspraak is.
Logische fouten zijn soms wat moeilijker te ontdekken. Een bedrijf zonder ongevallen is een veilig bedrijf toch? Dat is gezond verstand, zou je denken. Een mooie ongevallenstatistiek kun je echter ook op andere manieren krijgen. Bijvoorbeeld door hele strikte definities, door onderrapportage of domweg geluk. De logica is dus omgekeerd. Een veilig bedrijf zal waarschijnlijk weinig ongevallen hebben, maar een bedrijf zonder ongevallen kan best heel onveilig zijn.
De bekende stelling dat mensen 88% van alle ongevallen veroorzaken is een illustratie van kennisgebrek en gebrekkige wetenschap.
De bekende stelling dat mensen 88% van alle ongevallen veroorzaken is een illustratie van kennisgebrek en gebrekkige wetenschap. De meesten weten namelijk niet waar de 88% op doelt of hoe meneer Heinrich in de jaren 30 aan dit getal is gekomen. Toch is dit getal niet uit te roeien. Het klinkt immers goed. Het geeft management een excuus om de aandacht voor veiligheid naar de werkvloer te verleggen in plaats van dingen op een meer fundamentele manier aan te pakken. En ook de veiligheidsbranche is mede schuldig, want daar verdienen velen hun geld met het verkopen van gedragsbeïnvloedingsprogramma’s en diverse tooltjes.
Carsten Busch is eigenaar website Mind The Risk
Geef een reactie
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.