Iedere maand licht de redactie een onderdeel uit van de website Sdu HSE. Sdu HSE is het platform voor professionals en bedrijven die gezond, veilig en duurzaam willen werken en produceren. Het platform bevat naast de Arbo-Informatiebladen en Safety! magazine artikelen ook practice notes met verdiepingen, tools, jurisprudentie en wetgeving en commentaar. Deze maand in HSE Uitgelicht het Safety! artikel: Chroom-6 lijkt herhaling van asbestdrama
Menigeen herinnert zich de moeizame financiële en juridische afhandeling van de claims van asbestslachtoffers. Ondertussen is er een Instituut voor Asbestslachtoffers dat bemiddelt tussen de werkgever en de werknemer in de schadeclaims. De situatie van de chroom-6-slachtoffers lijkt een herhaling van het asbestdrama. Is de oplossing weer een instituut? Of is het tijd voor een nieuwe regeling voor alle beroepsziekten? Misschien wel. Alleen willen werknemers een andere oplossing dan de werkgevers.
Een déjà vu-gevoel overviel mr. dr. Yvonne Waterman van Waterman Legal Consultancy toen zij de eerste berichten over chroom-6-slachtoffers las. Als specialist in werkgeversaansprakelijkheid- en asbestaansprakelijkheidsrecht ziet zij veel overeenkomsten met de situatie rond asbest. ‘Net als bij asbest was de schadelijkheid van chroom-6 bij alle grote medische instituten allang bekend. Het IARC (International Association for Research on Cancer), een gezaghebbende mondiale organisatie, publiceert al sinds de jaren zeventig over de gevaren van chroom-6. Toch werden er onvoldoende beschermingsmaatregelen genomen in allerlei bedrijven.’
Onzekerheid zaaien
Daar komt nog bij dat het erg lastig is om de Nederlandse werkgevers met succes aansprakelijk te stellen voor beroepsziekten. Hiervoor moeten wij teruggaan naar 1966, het jaar waarin Nederland verdrag nr. 121 van de ILO (International Labour Organization) ratificeerde. Hierin staat dat slachtoffers van een arbeidsongeval en beroepsziekten inkomensbescherming moeten hebben. Nederland koos vervolgens voor het risque social en niet het risque professionnel, zoals in andere landen.
Kortgezegd komt het risque social erop neer dat iedereen die een ongeluk of ziekte krijgt, op het werk of thuis, in principe dezelfde uitkering krijgt. Andere landen kozen voor een systeem met alleen een uitkering voor arbeidsgerelateerde ongevallen en ziekten. Aangezien Nederland lange tijd hoge sociale uitkeringen had, werd deze situatie geaccepteerd.
Op 1 januari 2004 werd echter de WIA (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen) ingevoerd en dat was een aanzienlijke versobering van de sociale voorzieningen. Waterman: ‘De WIA voldoet op diverse punten zelfs niet aan dit ILO-verdrag. Hierin staat inkomensbescherming bij beroepsziekten centraal. Er mogen bij een uitkering bepaalde toegangsvoorwaarden niet worden gesteld, zoals duur van het arbeidsverleden, een sollicitatieplicht of inkomens- en partnerinkomenstoetsen.
In de WIA zit dat allemaal wel en dat is in strijd met het ILO-verdrag.’ Slachtoffers van beroepsziekten – en andere zieken – belanden door de WIA nu veel sneller op een inkomensminimum. Waterman vindt dat niet terecht bij beroepsziekten. ‘Deze mensen zijn ziek geworden buiten hun schuld. Zij hebben op grond van het verdrag vaak recht op een betere inkomensbescherming dan de WIA hen nu biedt.’
Onmogelijke bewijslast
Vinden werknemers dat hun ziekte veroorzaakt is door de arbeidsomstandigheden, dan kunnen ze naar de rechter stappen voor een schadevergoeding. Bij arbeidsongevallen geeft dat weinig problemen. Bij beroepsziekten is zo’n rechtszaak echter weinig kansrijk.
De belangrijkste juridische horde is de bewijslast. Deze ligt bij de zieke medewerker, die helder en bepaalbaar dient te bewijzen dat de ziekte in overwegende mate te wijten is aan de arbeidsomstandigheden. Dit vereist het advies van een medisch deskundige of een arbeidshygiënist. Soms is er rechtsbijstand voor de juridische procedure, maar de medisch deskundige moet vaak zelf betaald worden.
Yvonne Waterman van Waterman Legal Consultancy: ‘Een zaak zonder deskundigen is bij voorbaat kansloos, want hoe krijg je anders het (sterke vermoeden van) causaal verband aangetoond?’
Waterman: ‘Dat kost gemiddeld zo’n 8000 euro en in veel gevallen is zelfs een tweede deskundigenrapport nodig. Een zaak zonder deskundigen is bij voorbaat kansloos, want hoe krijg je anders het (sterke vermoeden van) causaal verband aangetoond?’ Aan de zijde van de werkgever wordt gemakkelijk betoogd dat alternatieve oorzaken denkbaar zijn. Dat is zeker mogelijk bij de vele multi-causale ziekten die worden geassocieerd met chroom-6.
Waterman: ‘Onlangs heeft TNO het rapport “Kan (lichamelijk) medisch onderzoek uitwijzen of een bepaald effect op de gezondheid gerelateerd is aan de blootstelling van chroom-6” uitgebracht. Hierin stelt het instituut dat het bij diverse ziekten niet met zekerheid te bewijzen is dat blootstelling aan chroom-6 de (meest relevante) oorzaak is. Deze onzekerheid werkt in het nadeel van het slachtoffer.’
Wie denkt dat de rechter dan snel tot een afwijzende beschikking komt, vergist zich daar ook nog in. ‘Deze rechtszaken duren jaren en boven op hun ziekte krijgen de slachtoffers dan te maken met de stress van een slepende rechtszaak. De redelijke toegang tot de rechter conform art. 6 EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) is in Nederland echt ver te zoeken voor slachtoffers van beroepsziekten door deze vorm van bewijslast.’
Buitenland
Waterman onderzocht de aansprakelijkheid van werkgevers voor beroepsziekten in andere landen, waaronder België. In dit laatste land zijn de werkgevers immuun voor schadeclaims van beroepsziekten en is voor een zieke medewerker de bewijslast veel eenvoudiger. Het Fonds voor de Beroepsziekten hanteert lijsten van beroepsziekten die regelmatig worden bijgewerkt, en het heeft medisch deskundigen in dienst. Een werknemer hoeft bij ziekte alleen maar aan te tonen dat hij met bepaalde stoffen of in een specifieke branche heeft gewerkt om in aanmerking te komen voor een hoge uitkering. De werkgever kan zelfs niet aansprakelijk worden gesteld omdat de Belgen ‘vrede op de werkvloer’ willen. Waterman: ‘En het past keurig in het plaatje van ILO-verdrag nr. 121.’ In New South Wales in Australië is er zelfs een speciale rechtbank voor arbeidsgerelateerde stofziekten. Deze beschikt bijvoorbeeld over een openbare databank van bewijs inzake asbest. Engeland kent een gespecialiseerde asbestrechtbank met een Fast Track Procedure die heel voortvarend kan optreden.
Claimbeoordelingsinstituut
Maar hoe nu verder met de slachtoffers van chroom-6 en de toekomstige slachtoffers van beroepsziekten? Voor asbestslachtoffers, die met dezelfde juridische traagheid en hoge kosten geconfronteerd werden chroom-6-slachtoffers is er het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) gekomen. Dit adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming voor asbestslachtoffers en bemiddelt tussen (ex-)werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding.
Wim van Veelen van de FNV: ‘Per jaar zijn er drieduizend doden door blootstelling aan kankerverwekkende en gevaarlijke stoffen en dat is een nationale catastrofe.’
Wim van Veelen van de FNV wil eerst een groot onderzoek van de overheid naar de vraag waar en door wie de verf met chroom-6 is gebruikt. Ook wil de bond een claimbeoordelingsinstituut voor slachtoffers van alle beroepsziekten en niet alleen van chroom-6. ‘In 2003 hebben wij al geprobeerd met de werkgevers een claimbeoordelingsinstituut te realiseren als compensatie voor de introductie van de WIA. Dat lukte toen niet. Ik verwacht dat wij als bonden en werkgevers het weer oppakken, wij weer in onze oude patstelling belanden. Wij zouden graag zien dat de wetgevers, medici, verzekeraars en het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten een blauwdruk van een dergelijk instituut zouden ontwerpen.’
Noodzakelijk is wel dat er iets gebeurt, aldus Van Veelen: ‘Per jaar zijn er drieduizend doden door blootstelling aan kankerverwekkende en gevaarlijke stoffen en dat is een nationale catastrofe.’ Overigens is hij iets optimistischer over de rechtsgang dan Waterman. ‘Ons Bureau Beroepsziekten heeft medisch deskundigen in dienst en zij winnen wel zaken of komen tot een schikking. Wel duren de procedures meestal een aantal jaren.’
Snellere claimafhandeling
VNO-NCW is voorlopig minder enthousiast over het idee van de FNV. Mario van Mierlo, secretaris sociale zaken VNO-NCW: ‘Een specifiek expertisecentrum is al eens eerder voorgesteld, maar daar is geen draagvlak voor bij de werkgevers. De reden waarom destijds voor IAS is gekozen, is vanwege de extreem korte levensverwachting van mensen(gemiddeld drie maanden) als mesothelioom wordt vastgesteld.’
Mario van Mierlo, VNO-NCW: ‘Over de vraag of iets wel of niet een beroepsziekte is, kun je eindeloos procederen. Je raakt van de regen in de drup en stelt ons stelsel fundamenteel ter discussie.
Bij de introductie van de WIA is wel een werkgeversverzekering tegen beroepsziekten voorgesteld, de toenmalige Extra Garantieregeling Beroepsrisico’s (EGB). Van Mierlo vindt dat hiermee een risque professionnel werd geïntroduceerd en dat in dat geval ook het risque social ter discussie moet komen te staan. ‘Er zijn werkgevers die graag die discussie willen aangaan. Wetgevers moeten nu het ziekteverlof en de re-integratie betalen als iemand een skiongeluk krijgt of een burn-out vanwege een scheiding. Een deel wil daarom af van het risque social.’ Het VNO-NCW wil dat niet, maar is wel een voorstander van een snellere procedure voor de afhandeling van claims. ‘De Letselschaderaad werkt nu aan de ontwikkeling van een gedragscode waarmee schadeclaims gemakkelijker, sneller en adequaat kunnen worden afgewikkeld.’ Het lastige is dat de Letselschaderaad zich richt op ongelukken, en dat is al redelijk goed geregeld. Het probleem zit juist bij beroepsziekten. Op zich is werken met chroom-6 toegestaan mits er de juiste beschermende maatregelen zijn. Van Mierlo: ‘Over de vraag of iets wel of niet een beroepsziekte is, kun je eindeloos procederen. Je raakt van de regen in de drup en stelt ons stelsel fundamenteel ter discussie.’
Lange weg
Waterman ziet liever een gespecialiseerde rechtbank voor beroepsziekten, zoals bestaat in Engeland en Australië. ‘Ik vind het belangrijk om de openbaarheid van rechtspraak te behouden, zodat wij als maatschappij van ons verleden en onze fouten kunnen leren. Dit belang gaat verloren wanneer schadeclaims naar een instituut worden geloodst waar dossiers feitelijk achter gesloten deuren worden afgehandeld.’
Voorlopig lijkt er nog niet veel hoop op een van deze drie opties. Waterman: ‘Wij hebben nog een lange weg te gaan in de ontwikkeling van het beroepsziekterecht. Maar de wetgever zou in ieder geval kunnen beginnen met het vergoeden van de kosten van medisch deskundigen.’
En de slachtoffers van de NS-werkplaats in Tilburg? Waterman zou de slachtoffers aanraden de schadevergoeding te accepteren, zeker voor wie nog geen fysieke schade heeft. ‘Voorlopig gaan ze via de rechtbank niet veel meer krijgen.
Dit artikel is in april gepubliceerd in Safety! magazine nr 2 2019 en online gepubliceerd op Sdu HSE.
Over de auteurs: Angele Steentjes en Sipke Baarsma zijn freelance journalist en eigenaar van Cetera.
Meer informatie over beroepsziekten en aansprakelijkheid?
Ga naar Sdu HSE of vraag een gratis demo aan.
Geef een reactie
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.