Opinie CO2 feiten en fabels

CO₂ is een nuttig gas, mits de concentratie in de atmosfeer binnen de perken blijft. In dit blog duikt Gerd-Jan Frijters in de cijfers en geeft tips hoe je met gedragsverandering invloed kunt uitoefenen op die concentratie.

Koolstofdioxide (CO₂) is een geurloos en kleurloos gas en een broeikasgas, dat warmte vasthoudt binnen de atmosfeer. Methaan en lachgas zijn andere broeikasgassen. De concentratie CO₂ in onze atmosfeer was de laatste 12 duizend jaar, net na de laatste ijstijd, precies goed voor een aangenaam klimaat op aarde. Als de concentratie lager wordt dan daalt de temperatuur op aarde. Zonder CO₂ in de atmosfeer zou de temperatuur op aarde gemiddeld -18 °C zijn. Bij een hogere concentratie wordt het klimaat warmer.

Planten gebruiken CO₂ en zonlicht als brandstof (fotosynthese), waarbij zuurstof (O₂) vrijkomt in de atmosfeer. Bij mensen en dieren is dat precies andersom. Zuurstof wordt via inademen opgenomen en CO₂ komt door uitademen vrij in de atmosfeer. CO₂ is dus een nuttig gas, mits de concentratie in de atmosfeer binnen de perken blijft. En hier gaat het mis.

Sinds omstreeks 1850 verbrandt de mens gigantische hoeveelheden fossiele brandstoffen en zorgt daarnaast voor massale ontbossing. De CO₂ uitstoot door deze menselijke activiteit is veel hoger dan wat er via onze adem in de atmosfeer komt, namelijk zo’n 2500 Gton sinds 1850.

Een gemiddeld gezin stoot zo’n 18 duizend kg CO₂eq uit per jaar. Ter vergelijking, dit is ongeveer 9 duizend m³ CO₂ gas, oftewel 4 grote luchtballonnen vol CO₂. Kun je nagaan hoeveel lucht je nodig hebt om al deze CO₂ te verdunnen tot een percentage van 0,04%. Het laagje lucht om de aarde is bovendien dun (boven 10 km neemt de luchtdruk flink af).

Hierdoor stijgt de CO₂ concentratie zo snel, van 280 ppm in 1850 (0,028%) tot 425 ppm vandaag (0,0425%). Hierdoor warmt de aarde op en zien we meer weersextremen.

De laatste keer dat de aarde 2°C warmer was dan in 1850, was meer dan honderd miljoen jaar geleden. Toen waren de polen helemaal ijsvrij. De zeespiegel was toen zo’n 65 meter hoger dan vandaag. 95% van het leven in zee en 70% van het leven op het land verdween. De hoge CO₂ concentratie toen was een gevolg van vulkaanuitbarstingen.

We zitten nu wereldwijd al op ongeveer 1,5°C opwarming sinds 1850 (in Nederland is dit 2,1°C) dus bijna op het niveau van honderd miljoen jaar terug. Klimaatverandering is van alle tijden, echter de oorzaak is nu de menselijke activiteit.

De voorspelling van de temperatuurstijging in 2100 op dit moment is tenminste 2,7°C met een worstcase scenario van 5,7°C.

Door klimaatverandering stijgt de watertemperatuur van de oceanen. De meeste extra warmte door klimaatverandering, ongeveer 90%, wordt opgenomen door de oceanen. De hoeveelheid warmte (in Joules) die aan de oceanen wordt toegevoegd is vergelijkbaar met vijf atoombommen van de soort die op Hiroshima neerkwam, en dat is per seconde.

De totale hoeveelheid warmte die de afgelopen 150 jaar is opgenomen door de oceanen is duizendmaal de jaarlijkse energieconsumptie van de hele wereldbevolking. De afgelopen dertig jaar is het proces van warmte opname door oceanen versneld maar de grens is inmiddels bereikt, wat je kunt zien aan het verdwijnen van vissoorten en koraal. Veel vissoorten verhuizen naar koudere wateren wegens de overdaad aan algen die de zuurstof uit het water halen. Deze algensoorten gedijen bij een hogere temperatuur.

Door de opwarming stijgt de zeespiegel. Dit is in ieder geval sinds 1880 gemeten. In de periode 1900 – 2016 is de zeespiegel tussen 16 en 21 cm gestegen. Stijging van de zeespiegel is een directe bedreiging voor mensen die in een kustgebied wonen. Het meest kwetsbaar zijn helaas de mensen in de armste delen van de wereld. Ook de gevolgen voor Nederland zijn ernstig.

De belangrijkste oorzaak van stijging van de zeespiegel is het smelten van landijs, bijvoorbeeld op Groenland (15%), Antarctica (8%) en het smelten van gletsjers (21%). Een andere oorzaak is de uitzetting van water doordat het water warmer wordt (42%). Hoeveel de zeespiegel precies gaat stijgen is niet duidelijk. De laatste vergelijkbare periode kende een zeespiegel die 65 meter hoger was.

Verschillende studies schatten de stijging in 2100 van 60 centimeter tot 2,70 meter. Wetenschappers vrezen een versterkend effect door toename van (donker) wateroppervlak dat meer warmte absorbeert. IJs is wit en kaatst zonlicht terug de ruimte in.

Op de klimaattop in Parijs in december 2015 is afgesproken dat de CO₂ uitstoot in 2050 in balans moet zijn met de natuurlijke CO₂ opslagcapaciteit van de aarde. Dit wordt ook wel ‘CO₂ neutraal’ genoemd. Hierbij is het uitgangspunt dat de temperatuurstijging vergeleken met de temperatuur op aarde voor de industriële revolutie beperkt blijft tot 2°C en liever nog 1,5°C, maar daar zitten we inmiddels aan.

Er wordt onderscheid gemaakt in klimaatmitigatie (het voorkomen van klimaatverandering) en klimaatadaptatie (het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering). De mitigatie maatregelen die wereldwijd worden genomen zijn helaas niet voldoende om de temperatuurstijging beneden 2°C te houden, laat staan 1,5°C.

In Nederland kennen we de Klimaatwet met de doelstelling om 55% minder CO₂ uitstoot ten opzichte van 1990 te bewerkstelligen en klimaatneutraal te zijn in 2050. Gelukkig stijgt het percentage hernieuwbare energie, maar helaas stijgt de vraag naar fossiele brandstoffen ook (olie, kolen en gas). De totale energiebehoefte (fossiel en hernieuwbaar) zal tot 2040 met nog zo’n 35% stijgen.

Een gevaar is dat we onze hoop vestigen op niet effectieve technologie. Een voorbeeld is CCS (Carbon Capture and Storage). Dit is het afvangen van CO₂ van industriële installaties en dan opslaan in oude olie- en gasvelden, bijvoorbeeld onder de Noordzee. Er kleven veel risico’s aan CCS en het effect is een druppel op een gloeiende plaat. Grote olie- en gasbedrijven zetten op dit moment nog een tandje bij om nieuwe olie- en gasvelden te zoeken.

Nog een effect van de opwarming is het mislukken van oogsten. In veel arme landen (vooral in Afrika) stijgen de voedselprijzen daarom dramatisch. Deze arme landen, waar de kosten voor voeding vaak al zo’n 65% van het inkomen beslaan, zijn extra kwetsbaar. Mislukte lokale oogsten zijn een rechtstreeks gevolg van klimaatverandering. Klimaatverandering versnelt degradatie van land en gedegradeerd land neemt minder koolstofdioxide (CO₂) op. Klimaatverandering en degradatie van land versterken elkaar dus in een negatieve spiraal.

Het winnen en verwerken van grondstoffen tot producten zorgt voor ongeveer de helft van de CO₂ uitstoot wereldwijd. De winning en verwerking van grondstoffen veroorzaakt bovendien wereldwijd 90% van het biodiversiteitsverlies en 90% van de waterschaarste. Minder grondstoffen gebruiken en een circulaire economie zijn essentieel om de klimaatdoelen te kunnen halen.

Dan nu het goede nieuws. Een fabel is dat klimaatverandering iets is waar jij geen invloed op hebt. Maar dat heb je wel degelijk. De industrie is de grootste CO₂ uitstoter, maar de vraag naar producten komt echt vanuit onszelf. Als jij je gedrag aanpast wordt dat door veel mensen gezien en gekopieerd. Eén persoon kan op die manier enorm veel anderen beïnvloeden. De slavernij is afgeschaft omdat een paar mensen in actie kwamen waardoor een sneeuwbaleffect ontstond. Hetzelfde geldt voor vrouwenkiesrecht, heksenverbranding of apartheid. Mensen krijgen veel meer voor elkaar dan we soms denken.

Wat jij zelf kunt doen is een impactanalyse maken van jouw privé situatie of van je gezin. Dit zijn de belangrijkste dingen die je kunt doen om je negatieve impact serieus te verlagen:

1. Minder (nieuwe) spullen kopen.
2. Energie besparen en groene energie inkopen.
3. Zonnepanelen installeren.
4. Kleiner wonen of in een huis van biobased materialen.
5. Met het openbaar vervoer of een elektrische auto reizen.
6. Meer plantaardig voedsel eten.
7. Niet vliegen.

Doe er je voordeel mee !

Gerd-Jan Frijters is sustainability (duurzaamheids)expert en lid van het managementteam van Green Events. Daarnaast is hij eigenaar van FB Investeringen, dat investeert in lokale ondernemers, crowdfunding, projecten in ontwikkelingslanden en projecten om duurzaamheid en circulaire economie te bevorderen. Gerd-Jan is auteur van het Arbo-informatieblad AI-84 Duurzaam ondernemen (MVO, CSRD, ESG). Deze online uitgave is gepubliceerd op de kennisbank Sdu HSE.

Filed Under: Blog, Duurzaamheid, Gedrag en cultuur, HSE, Milieu, Nieuws, Omgeving Tagged With: co2, CSDR, duurzaam, duurzaamheid, gedrag, HSE, klimaat, milieu, SDG